Tritikale, kurak tarım alanlarına uyumlu ve diğer tahıllardan daha yüksek dane verimi olan melez bir bitkidir. Baba bitkisi çavdardan; zor koşullara karşı dayanıklılık alması sayesinde kıraç toprakta yetişebilir. Tritikale yetiştiriciliği tuzlu alanlarda, bor fazlası olan toksik arazilerde, mikro besin noksanlığı görülen alanlarda, hastalık geçirmiş tarlalarda yapılabilir.
Tritikalenin hastalıklı tarım bölgelerinde buğday ve arpa gibi tahıllardan daha iyi sonuç verdiği araştırmalarla ispatlanmıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre diğer bitkilerin 200 kilogram verim verdiği problemli alanlarda tritikalenin dekar başına 500 kilograma kadar mahsul oluşturabildiğini göstermiştir.
Tritikalenin Özellikleri Nelerdir?
Ülkemizin bütün bölgelerinde kuru ve sulu alanlarda yetişir. Toprak ve iklim yönünden seçici değildir. Kuraklık toleransı yüksektir. Tuz, bor fazlalığı, mikro element noksanlığı, kış zararı, kuraklık, hastalıklar gibi problemlere karşı toleransı arpa ve buğdaydan daha yüksektir. Ülkemizde ot, silaj ve dane yem olarak kullanılır.
Protein ve lisin miktarı buğday ve arpadan daha yüksektir, bu sebeple kanatlı hayvan yemi olarak kullanılır. Bitki boyu 110-120 cm, başak rengi kahverengi ve kılçıklıdır. Dane verimi kuru arazide 250-520 kg iken yüksek yağışlı veya sulu şartlarda 400-750 kg arasındadır.
Tritikale dane dökmemektedir ve harman olma kabiliyet yüksektir. Yaprak hastalıklarına tarla koşullarında da toleransı yüksektir. Tritikalenin protein yüzdesi 12-15, hektolitre ağırlığı 73-79 kg, bin dane ağırlığı 35-41 g, sedimentasyon (Zeleny) değeri 29-42 ml’dir.
- Tuzlu tarım alanlarında,
- Bor fazlalılığı yani toksitesi olan arazilerde,
- Molibden, çinko gibi mikro besin maddesi noksanlığı görülen tarlalarda,
- Bazı hastalıkların görüldüğü problemli tarım alanlarında buğday ve arpadan daha iyi sonuç vermektedir.
- Bu gibi problemli alanlarda buğday ve arpa ancak 200-250 kg/da tane verimi verirken, tritikaleden 400 ile 500 kg/da arasında tane verimi alınmaktadır.
- Hayvan yemi olarak dane, kaba yem üretiminde büyük potansiyele sahiptir.
- Otlatma amacıyla tritikale ekilebilir.
- Dane amber renkli, uzun orta büyüklükte ve unsu yapıdadır.
- Hazmolur protein ve lisin miktarı buğday ve arpadan daha yüksektir.
- Danede protein oranı %12-14,
- Erken hasat olumuna gelir,
- Dane dökmez,
- Harman olma kabiliyeti iyidir,
- Kışa ve kurak koşullara toleransı iyidir.
- Yaprak hastalıklarına tarla koşullarında toleranslıdır.
Tritikalenin Kullanım Alanları
Tritikale bitkisi buğday ve çavdar melezinden ABD, Polonya, Kanada ve Meksika gibi ülkelerde üzerinde uzun süre çalışılmış bir melez bitkidir. Fakir tarım alanlarında dekardan alınan verimi artırmak ve hızla çoğalan dünya nüfusunun gıda ihtiyacını karşılamak amacıyla geliştirilmiştir. Tritikale elde edebilmek için yapılan malzemede temel kullanılan bitki buğday, diğer bitki çavdardır.
Buğday ile arpanın verimli olmadığı toprak koşullarında tritikale yüksek verim potansiyeline sahiptir. Tritikale tane ürünü olarak çoğunlukla hayvan beslenmesinde kullanılmak üzere daha az yaygın olarak da kaba yem üretimi ve otlama için de yetiştirilmektedir. Tanesinin yem kalitesi mısır, buğday ve arpa ile eşit kalitededir.
Tritikale Çeşitleri
Buğdayda olduğu gibi tritikalenin de kışlık, fakültatif ve yazlık tipleri bulunmaktadır. Türkiye’de Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından üretim izni verilen Tritikale çeşitleri şunlardır:
- Tatlıcak-97: Konya, Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Araştırma Merkezince geliştirilip, üretim izni alınmıştır, kışlık ve fakültatiftir.
- Melez-2001: Konya, Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Araştırma Merkezince geliştirilip, üretim izni alınmıştır, kışlık ve fakültatiftir.
- Karma-2000: Eskişehir, Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsünce geliştirilip, üretim izni alınmıştır, kışlık ve fakültatifitir.
- Presto: Eskişehir, Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsünce geliştirilip, üretim izni alınmıştır, kışlık ve fakültatiftir.
- Tacettinbey: Adana,Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesince geliştirilip, üretim izni alınmıştır, yazlıktır, Akdeniz ve Ege sahil kuşağı için uygundur.
Tritikale tohumlarında az da olsa yabancı tozlaşma olduğundan iki-üç yılda bir üreticiler tarafından tohumluklar yenilenmelidir.
Tritikale Hastalıkları ve Zararlıları Nelerdir?
Tritikale’nin neden olduğu hastalıkların başında kara pas ve sarı pas gelir.. Bu iki hastalığa ek olarak septoria tritici, rastık, sürme, külleme hastalığı, göçerten, kök çürüklüğü, tahıl kist nematodu, Rus buğday afidi, arpa sarı cücelik virüsü, buğday mozaik virüsü gibi hastalıklar da riskler arasındadır.
Buğday ve çavdar zararlıları risk grubundadır. Süne böceği ve ekin kambur böceği akla ilk gelen zararlılar arasındadır. Hastalık ve zararlıların önlenmesi için yabancı otlarala mücadele hayati önem taşımaktadır. Tarlayı yabancı otlardan arındırmak için otlar 2-4 yaprak olduğunda önlem alınmaya başlanmalıdır. Alınan kültürel ve kimyasal önlemler sonucunda %30’a kadar verim azalma riski ortadan kalkar.
İklim ve Toprak İsteği
Tritikale serin iklim bitkisidir. Her türlü toprak koşulunda yetişir. Taşlı, derinliği az, meyilli, çorak, asitli topraklara dayanıklı olup; özellikle kıraç koşullarda buğday ve arpaya göre daha verimli olmaktadır.
Tritikale Yetiştiriciliğinde Toprak Hazırlığı Nasıl Yapılır?
Tritikale yetiştiriciliği için toprak hazırlığı buğday ile aynı yapılır. Pamuk, mısır, ayçiçeği gibi yazlık ekinlerin hasadını takiben, tarladaki atıklar parçalanıp toprağa karıştırılır. Daha sonra, 10-12 cm derinlikte yüzeysel olarak işlenen toprakta tohum yatağı hazırlanır. Tarla yüzeyi tırmıkla düzeltilir. Mibzerle ekime geçilerek tohumlar atılır, ekim derinliği 5-6 cm olmalıdır. Gerek halinde ekim öncesinde tohumlar hastalıklara karşı ilaçlanabilir.
Tritikale Yetiştiriciliğinde Sulama Yapılır Mı?
Kuraklığa diğer serin iklim bitkilerinden daha dayanıklı olan Tritikalenin ekiminden önce toprak nemli olmalıdır. Eğer tarlada yeterli nem yoksa tohumun çimlenmesi için sulama yapılabilir. Toprak tavdayken tohum ekimine geçilebilir. Daha iyi verim almak için, sulu alanlarda Tritikale bitkisine sapa kalkma ve süt olum dönemlerinde su verilebilir. Bu sulama yöntemleri verimi olumlu yönde etkiler.
Hasat ve Depolama Nasıl Yapılmalıdır?
Tritikale söz konusu olduğunda, hasat zamanının doğru tespit edilmesi oldukça önemlidir. Aksi durumlarda ürün kaybı ve kalitede düşüş yaşanması kaçınılmazdır. Geç hasat yapılırsa taneler dökülmesi, bitki yatması ve taneler çimlenmesi ile karşı karşıya kalınabilir. Öte yandan erken hasat yapmak ise tanelerin buruşuk ve solgun olmasına neden olmaktadır.
Tritikalenin hasat zamanı buğday ile hemen hemen aynı zamanlardır. Hasat biçerdöver yardımıyla gerçekleştirilir. Hasat olumuna gelen tritikaleler, gündüzleri sabah çiğ kalkınca, normal yükseklikten hasat edilir. Depolaması da aynı buğday gibi yapılır.
Hasat sonrasında balya haline getirilen saplar, nem oranı %12’nin altında olan alanlarda depolanmalıdır. 28 derecenin altındaki ısılarda depolarda temiz bir şekilde muhafaza etmek ürün kalitesini korumaya yardımcı olmaktadır.